Apollon ve Daphne

Başlangıcından beri insanın en önemli arayışlarından birisi anlam arayışı olmuştur. Doğal olarak, insan bu arayışında ancak kendisinin hazır olduğu sonuçları elde edebilir. “Bu nedir” ya da “bu neden böyledir” gibi soruların yanıtları insanın o andaki donanımının çerçevesinde verilir ve dolayısıyla o çerçeveyi tarif eder. Yani neyi ararsa arasın, kendini bulur.

Eski Yunanlılar bir çok eski uygarlık gibi doğadaki somut ve somut olmayan hemen her şeyin anlamını ve geçmişini mitoloji dediğimiz bir inanç dünyasından türetmek zorundaydılar. Fen ve sosyal bilimler gibi bilgi alanlarının bugünkü anlamıyla var olmadığı dönemlerde, doğadaki varlıkları ve onların işleyiş ve ilişkilerini açıklamak için bilime başvurma gibi bir anlayış -en azından ilk filozofların Anadolu kıyılarında ortaya çıkmasına kadar- mevcut değildi. Bu nedenle dünyanın açıklanması işi gerçek dünyadan ilham alan hayal gücünün yardımı ile mitolojiye kalmıştı.

(Öneri: Önce tüm metni okuyun, daha sonra resimleri altlarındaki yorumlarla birlikte okumak için tekrar başa dönün)

Birincisi mitolojik anlatılar müthiş bir yaratıcılık barındırır. Birbirine eklemlenen, çizgisel veya döngüsel zamana sahip olan anlatılar her zaman keyifle okuduğum edebi eserlerdir.

Bunun yanısıra binyılların kolektif emeği ile üretilmiş anlatılar bize hem bunları üreten ve inanan toplumlar hem de bugünkü toplumlar hakkında bir çok şey söyler. Mitlerin yüzeysel anlatımının altında daha derin ve simgesel dünyalarında aslında çok daha gizli, olgun ve rafine bir düşüncenin ürünü anlatılar, fikirler yatar.

Çok basit bir örnek, Zeus’un karnında Athena’yı taşıyan eşi Metis’i yiyerek yok etmesi ve Athena’nın babasının kafası yarılarak “doğurtulması” ilk bakışta acayip, masalsı bir enstantane olarak görülebilir. Ancak Metis’in bilgeliği, Zeus’un iktidarı, Athena’nın zekayı sembolize ettiği temelinden yola çıkılarak bu olaydan iktidar, bilgi ve zeka arasındaki ilişki hakkında çok şey söylenebilir.

Gerçi bu mitleri üreten ve onlarla yaşayanların bu simgesel ilişkilerin hepsini bilinçli olarak kurup kurmadıkları, farkında olup olmadıkları da başka bir tartışma konusudur.

Yani mitoloji aslında masallar dünyası değil, dünya, insan ve insana dair bir çok şeyin üzerine düşünmek üzere bir potansiyel deryasıdır.

Üçüncü yaklaşımsa ikincisini dışlamayan ancak mitlerin tamamen kurgusal olmadıklarını, içlerinde çok eski tarihlerde yaşanan, yazılmamış ama kuşaktan kuşağa anlatılırken evrimleşmiş gerçek yaşantıların olduğunu savunur. Mitlerin oluş(turul)masından önce yaşananlar kuşaktan kuşağa anlatılırken değişir, dönüşür ve daha sonra mitlerin içinde ancak dikkatli ve bilgili gözlerin sezebileceği bir halde bulunurlar. Bu yaklaşımın en önemli isimlerinden birisi ve mitlerin içindeki saklı tarihi bulma konusundaki en yetkin kişilerden birisi Robert Graves’tir.

Son olarak “Yunanlılar Mitlerine İnanmışlar mıydı?” isimli kitabın yazarı Paul Veyne’in çok sevdiğim bir sözü ile bitireyim bu konuyu:

“(…) Bu yüzden geçmişin ürünlerinin tamamını ilginç düşler olarak kabul edip, çok kısa bir süre için de olsa ‘bilimin son durumunu’ hakikat olarak kabul edemeyiz”.

Bu yazıda, yukarıdaki düşüncelerin örneği olarak çok sevdiğim, kısa, fazla budaklanmayan ama buna karşın sanatta sıklıkla işlenen Apollo ve Daphne mitini anlatacağım. Ya da aslında anlatanları aktarıp üzerine söylenenleri derleyeceğim.

Bu arada görseller için not: Sanat tarihinde en çok işlenen mitolojik sahnelerden biri herhalde Daphne’nin ağaca dönüşmesi. Internette aratıp binlerce -çoğu resim- örneği görebilirsiniz. Ben herhangi bir sıralama yapmadan biraz da tesadüfen seçtiğim bir kaç örneği buraya taşıdım.